Living labs

Living labs zijn onderzoeks- of experimenteerprojecten in een levensechte omgeving, waarin overheden, onderzoekers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en vaak ook burgers in co-creatie samenwerken aan complexe, maatschappelijke uitdagingen. Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van digitale technologie, zoals big data, digitale sensoren en robotisering. Ook gebruiken ze onderzoeksmethoden uit de alfa- en gammawetenschappen. De aard van de werkzaamheden in living labs is multi- of trans-disciplinair onderzoek, waarin juist ook veel aandacht is voor niet-technologische aspecten van innovatie. Denk daarbij aan gedrag, regulering, organisatie en verdienmodellen. Living labs bieden ten slotte een leeromgeving niet alleen voor studenten en onderzoekers, maar voor alle deelnemende partijen¹⁶.

Doel

Livinglabs zijn een belangrijke schakel om nieuwe innovaties te kunnen opschalen. Missie D+ stelt zich tot doel om living labs te versterken en effectief te kunnen inzetten voor de transitie naar een groen en slim mobiliteitssysteem. Een belangrijk aspect hierin is de onderlinge samenhang tussen de verschillende modaliteiten en schaalniveaus. Veel living labs lijken eendimensionaal te zijn opgezet en minder te kijken vanuit het mobiliteitssysteem als één samenhangend geheel. Daarom richt missie D+ zich op het leggen van verbindingen tussen living labs en het bevorderen van het denken vanuit één mobiliteitssysteem.

Scope

Het Rathenau Instituut onderscheidt vier basistypen: open wetenschappelijke onderzoeksfaciliteiten, fieldlabs van de maakindustrie, commerciële stedelijke testfaciliteiten en daadwerkelijke living labs. Het Rathenau Instituut tekent daarbij aan dat alleen de ‘echte’ living labs een typisch instrument zijn voor transitiebeleid en onderzoeks- en innovatiebeleid gericht op maatschappelijke uitdagingen. De eerste drie basistypen zijn niet expliciet bedoeld om transities in gang te helpen zetten. Hun meerwaarde zit in andere doelen.

Figuur 6: Vier basistypen van samenwerkingsinitiatieven

Resultaten

In 2020 is een overzicht gemaakt van bestaande living labs. Doel voor 2021 is om te leren van de ervaringen en daaruit signalen te halen hoe living labs een bijdrage kunnen leveren aan de opschaling.

Er zijn in 2020 drie signaalnotities geschreven voor het Themateam Energie en Duurzaamheid:

• aandacht voor sociale innovatie in overwegend technologisch topsectorenbeleid;
• vasthouden aan de missies in tijden van crisis;
• inzetten op cross-sectorale samenwerking en nieuwe instrumenten.

Uit de samenwerking zijn twee nieuwe allianties ontstaan:

• Living lab Heavy duty laadinfra
• Delta Instituut (IenW en TU Delft)

¹⁶Living labs in Nederland, Rathenau Instituut, 2017