Factsheet Fietsstimulering

Fietsstimulering wordt over het algemeen niet als aparte maatregel genomen en is onderdeel van projecten op het gebied van spitsmijden en de werkgeversaanpak. Verder kan fietsstimulering op uiteenlopende manieren worden toegepast, bijvoorbeeld door fietsinfrastructuur te verbeteren, via een kilometervergoeding door werkgevers en met probeeracties. Een probeeractie houdt over het algemeen in dat een bedrijf voor haar werknemers de kans biedt om een fiets of e-bike te lenen gedurende een bepaalde periode (bijvoorbeeld 2 weken). Een bedrijf combineert een dergelijke actie vaak met aandacht voor de fietsvoorzieningen. Onder andere bij het UMC Utrecht leverde dit 400 nieuwe fietsers op.

Uit een meta-evaluatie van spitsmijdenprojecten blijkt dat het aandacht voor het thema ‘fiets’ groter is geworden ten opzichte van eerdere spitsmijdenprojecten. Vooral bij No Spits Today, een project dat zich richtte op spitsmijdingen in de avondspits in de regio’s Utrecht en Amersfoort, is er meer aandacht voor overstap op de fiets geweest. Dit project zette specifiek in op gedragsverandering en dat droeg eraan bij dat meer dan 50% van de deelnemers kiest voor de fiets of e-bike ^[11].

Bereikbaarheidseffecten

Fietsstimulering is over het algemeen onderdeel van een groter project. Specifieke gegevens over het effect van fietsstimulering op bereikbaarheid zijn daarom niet bekend.

Effecten lange termijn

Er is weinig bekend over al dan niet blijvende gedragsverandering van (oud-)deelnemers aan fietsstimuleringsprojecten. Data uit een landelijk panelonderzoek waaraan een aantal oud-deelnemers aan fietsprojecten deelnamen suggereert dat het gedragsbehoud de eerste twee jaar behoorlijk hoog ligt (60-80%), maar in de jaren daarna toch terugvalt ^[1]. Maar over het algemeen kan wel gesteld worden dat gedragsbehoud onder fietsende spitsmijders groter lijkt te zijn dan onder andere spitsmijders (zoals personen die overstappen op OV of per auto op een ander tijdstip gaan reizen). Dit blijkt bijvoorbeeld uit de meta-evaluatie spitsmijdenprojecten ^[2]  (zie factsheet Spitsmijden).

Nametingen onder deelnemers aan diverse Beter Benutten-projecten in Maastricht geven een indicatief beeld dat personen na deelname zelfs nog minder met de auto in de spits zijn te vinden dan tijdens deelname aan deze projecten. Kanttekening is wel dat het bij beide bovenstaande voorbeelden niet specifiek gaat om deelnemers aan fietsstimuleringsprojecten, maar deelnemers aan diverse projecten.

Duurzaamheidseffecten

Bij een (e-)fietsrit als alternatief voor een autorit in de spits, kan uitgegaan worden van een gemiddelde ritlengte van 10 km, gebaseerd op cijfers uit recente fietsprojecten uit Beter Benutten ^[1]. Deelnemers aan deze projecten maakten gemiddeld 2,8 spitsmijdingen per week, die gezamenlijk 30 vermeden autokilometers per week opleverden (oftewel ruim 10 km per spitsmijding). Dit levert de volgende bespaarde emissies op per spitsmijding*:

*Deze cijfers zijn gebaseerd op oude cijfers en kentallen. Mogelijk zijn de getallen verouderd, toch geeft deze berekening wel een beeld van de potentiële emissiereductie.

Overigens gaan deelnemers aan deze fietsprojecten ook buiten de spits vaker fietsen dankzij deelname aan deze projecten. Deze ritten leveren geen spitsmijdingen op, maar wel een duurzaamheidseffect. In totaal vermijden deelnemers zo’n 55 autokilometers per week. Als deze effecten ook meegeteld worden, kunnen de cijfers uit bovenstaande tabel verdubbeld worden.

Variabelen die van invloed zijn op effecten

Drie principes die belangrijk zijn bij gedragsbeïnvloeding in het algemeen:

1. maak het gemakkelijk
2. maak het aantrekkelijk
3. pak het moment ^[3]

Voor de fietsbeloningsprojecten levert dit de volgende aanbevelingen op:

1. Maak het gemakkelijk:
   a. De aanmeldingsprocedure moet eenvoudig zijn.
   b. De app (of een andere ritregistratiemethode) moet gebruiksvriendelijk zijn.
2. Maak het aantrekkelijk:
   a. De huidige projecten hebben een webshop waarin je de punten die je bij elkaar fietst, kunt verzilveren voor een financiële beloning, cadeaus of een donatie aan een goed doel. Door keuze te bieden maak je het voor een bredere groep aantrekkelijk.
   b. Benadruk ook het positieve effect op de gezondheid. Dit is een blijvend positief effect, ook na de beloningsperiode.
3. Pak het moment: houd rekening met de jaargetijden. Nieuwe fietsers moeten een hoge drempel overwinnen om te gaan fietsen in de winter. Begin een project dus bij voorkeur niet in de winter. Als de winter wel in de beloningsperiode valt, kun je overwegen om de beloning te verhogen.

Andere gedragsprincipes die vaak worden ingezet bij fietsbeloningsprojecten, zijn sociale invloed en feedback. Sociale invloed richting het gewenste gedrag wordt bereikt door de inzet van ambassadeurs. Ambassadeurs zijn mensen die zo veel mogelijk lijken op de deelnemers (collega’s, stadsgenoten), maar al wel veel fietsen en daar enthousiast over vertellen. Feedback aan de deelnemers op hun deelnamegedrag en aanmoediging om nog meer te fietsen, blijkt ook het gewenste gedrag te stimuleren.

Voor een duurzame gedragsverandering moeten deelnemers kunnen wennen aan het nieuwe reisgedrag. De beloningsperiode moet lang genoeg zijn voor deze gewenning. Het is niet bekend wat de minimale effectieve beloningsperiode is, maar de huidige projecten gaan uit van een beloningsperiode van een half jaar of meer. Een andere manier van verduurzaming is via een werkgeversaanpak stimuleren dat werkgevers ook aan fietsers een kilometervergoeding geven (zie ook factsheet Werkgeversaanpak). Zie voor meer voorbeelden van de inzet van gedragsprincipes het Beter Benutten Gedragshuis ^[3] of het e-book Change is cool ^[4].

Kosten

De totale kosten van de Beter Benutten-projecten die zijn mee genomen in de tussenevaluatie fietsstimulerings-projecten, bedragen tussen de €430.000 en €2.700.000. Deze cijfers zijn overigens indicatief, omdat niet al deze projecten afgerond waren tijdens de publicatie. De kosten bestaan uit beloningskosten en projectkosten. De beloningen bedragen tussen de €0,08 en €0,15 per kilometer of per werkdag tussen de €1 en €4, afhankelijk van de woon-werkafstand. Uitgaande van €0,08 en €0,15 per kilometer gaat het dan om ongeveer €0,50-€0,90 beloningskosten per individuele spitsmijding (dit is dus exclusief projectkosten).

Variabelen die van invloed zijn op kosten:

• de beloning per spitsmijding/extra fietsrit
• de beloningskosten worden over het algemeen hoger gezet als alleen automobilisten mogen meedoen en als het gaat om een e-bikebeloningsproject. Als iedereen mag meedoen, is er vaak sprake van een lagere en gedifferentieerde beloning
• de mate waarin de forensen de (e-)fiets gebruiken tijdens de beloningsperiode
• de looptijd van het project
• cofinanciering door de werkgever
• de afgelopen jaren zijn de organisatiekosten omlaag gegaan en is het inschakelen van marktpartijen vereenvoudigd door de inzet van IMMA (Integrale Mobiliteitsmanagement Architectuur), waarbij het project steun kan krijgen van experts van het Ministerie van IenW

Geraadpleegde bronnen

1. Tussenevaluatie fietsstimuleringsprojecten (GoudappelCoffeng, 2017)
2. Meta-evaluatie spitsmijdenprojecten (MuConsult 2017)
3. Website Beter Benutten Gedragshuis, Keuzemogelijkheden voor de reiziger
4. Fietsstimulering E-book Change is Cool(MuConsult, XTNT, &Morgen, 2016)
5. Maatschappelijke Waarde en Investeringsagenda Fietsen Verantwoordingsrapportage - http://tourdeforce2020.nl/wp-content/uploads/2017/04/Verantwoordingsrapportage.pdf (Decisio, 2016)
6. Evaluatie E-bike-actie Haaglanden (Mobycon, 2014)
7. Evaluatierapport Fietsactie Twente (Twente Mobiel, 2015)
8. Non-response onderzoek e-fietsregeling Rijkswaterstaat (MuConsult, 2014)
9. Geclusterde effectmeting Goedopweg (MuConsult 2017)
10. https://wegwijs-beterbenutten.nl/fiets
11. Derde meta-evaluatie spitsmijdenprojecten (MuConsult, 2020)

Contactpersoon/meer informatie

Neem contact op met het adviesteam Slim Reizen.